Kreatywność jest jednym z filarów piłkarskiego szkolenia dzieci i młodzieży. Już sam ten fakt świadczy o jej istotności w futbolu, która mimo upływu lat wcale się nie zmniejsza.
Gry i zabawy jako najlepsze formy rozwoju kreatywności
Spośród szeregu różnych form treningowych służących rozwojowi kreatywności najlepsze są bez cienia wątpliwości są gry. Mogą to być gry właściwe, szkolne, uproszczone, w formie zabaw, fragmentów gry czy też gier zadaniowych. Wszystkie wymienione są nowoczesnym centrum szkolenia, ponieważ wydobywają z zawodnika procesy poznawcze za pomocą metod twórczych i problemowych, ucząc tym samym interakcji i zależności, które występują w trakcie zawodów. W przeciwieństwie do innych form nauczania gry oddziałują równolegle na wszystkie obszary szkolenia piłkarskiego (technicznego, taktycznego, motorycznego i mentalnego).
Dla piłkarza nie ma nic bardziej przykrego niż trening bez futbolówki. Piłka stanowi najlepszą motywację do pracy, a nowe bodźce podwyższają zapał i kreatywność zawodników. Kiedyś takim ożywczym elementem był futbol uliczny, w którym za piłkę służyły piłeczki tenisowe, puszki czy zwinięte gazety. Bramkami były z kolei drzewa lub trzepaki. Niestety taki uliczny, uczący kreatywności futbol powoli w Polsce zanika. Szkoda, bo to on kiedyś sprawiał, że w centrum zadań zawsze znajdowała się piłka. Wówczas nie liczyło się nic poza czystą, nieskomplikowaną, dającą satysfakcję grą.
U dzieci trzeba koniecznie wykorzystać ich fascynację piłką. Trening staje się dla nich ciekawy wtedy, gdy jego forma jest zbliżona do meczu. Tworzą się wówczas pewne automatyzmy, a zawodnicy aklimatyzują się do gry pod presją przeciwnika. To wszystko w przyszłości da pozytywne efekty.
W dzisiejszych czasach gry powinny być podstawą treningu nie tylko dzieci i młodzieży, ale także dorosłych. Dzięki zastosowaniu takiego treningu można imitować i kompensować wszystkie obciążenia występujące podczas meczu. Natychmiastowa kontrola gry przez trenera umożliwia szybki sukces i stwarza motywację do wypróbowania i wykorzystywania nowych sposobów działań. Odpowiednio skonstruowany trening służy szkoleniu, rozwijaniu kreatywności, umiejętności piłkarskich i stylu gry oraz konfrontowania tego z warunkami typowymi dla meczu.
Dyspozycji piłkarskiej nie wolno traktować jedynie jako sumy umiejętności techniczno-taktycznych i motorycznych. Oznaczają one raczej sportową wydajność. Poziom piłkarskich umiejętności zależy głownie od zdolności do podejmowania decyzji oraz orientacji w czasie i przestrzeni każdego zawodnika. Umiejętność współdziałania (elementu występującego w grze) umożliwia kreatywne prowadzenie gry w zależności od sytuacji na boisku. Zdolność przewidywania (uprzedzania ruchów przeciwnika) oraz gotowość do podejmowania ryzyka są także bardzo istotną cechą piłkarskich dyspozycji.
Procesy zachodzące w organizmie zawodnika
Przez szereg lat szukano odpowiedzi na pytanie, co powoduje, że mimo braku różnic w testach sprawności ogólnej oraz specjalnej pomiędzy zawodnikami z Polski i krajów zachodnich, takich jak Niemcy, Hiszpania, Portugalia, Holandia czy Francja, kluby i reprezentacje Polski nie osiągają podobnych wyników, a zawodnicy nie stanowią zbyt licznie o sile najlepszych klubów świata. Choć problem zapewne jest bardziej złożony, to warto wysunąć tutaj kolejną tezę, że polscy piłkarze posiadają odpowiedni poziom wykonania danych zadań ruchowych w warunkach – nazwijmy to – testowych, ale w meczach radzą sobie już gorzej.
Żeby lepiej zrozumieć to zagadnienie, warto zastanowić się, co dzieje się w organizmie zawodnika przed wykonaniem zadania ruchowego na boisku. Poniżej wyróżniliśmy cztery takie procesy. Ostatni z nich jest zawsze najbardziej widoczny, przez co przez wiele lat głównie na nim się koncentrowaliśmy. To błąd, ponieważ wcześniejsze trzy są nie mniej ważne i to od nich zależy skuteczność wykonania zadania ruchowego.
Wspomniane powyżej procesy to:
1. Percepcja – zbieranie informacji dotyczącej miejsca i czasu, obserwacja i odpowiedź na pytanie, co się dzieje na boisku.
2. Rozumienie – po obserwacji należy rozpoznać problem, przeanalizować go, odpowiedzieć sobie na pytanie, co jest ważne.
3. Podejmowanie decyzji – ocena opcji i ryzyka na boisku, odpowiedź na pytanie, co powinienem zrobić. Wybór najwłaściwszego rozwiązania.
4. Wykonanie – czynność ruchowa będąca odpowiedzią na wybrane rozwiązanie problemu.
Komunikacja
Najważniejszym elementem stanowiącym pewną różnicę, jeśli chodzi o planowanie środków treningowych nastawionych na rozwijanie kreatywności jest decyzyjność. Warto w niej stosować naukę przez odkrywanie i zadawanie pytań otwartych. Projektujmy środki treningowe tak, aby zawodnik sam dochodził do rozwiązań. Trener powinien ograniczyć się do kontrolowania tego procesu za pomocą prób i błędów, zatrzymując grę i wyjaśniając tak często, jak to konieczne. Wyjaśniajmy w momencie błędu, a po zakończeniu ćwiczenia rozmawiajmy z zawodnikami.
Odpowiednia komunikacja na linii trener – zawodnik jest bardzo ważnym elementem rozwijania i nauki kreatywności. Jednym z istotniejszych aspektów jest umiejętność słuchania zawodników. Jak mówił J.F. Kennedy, przyczyna, dla której jesteśmy liderami w tak wielu dziedzinach tkwi nie tyle w mówieniu, ile w słuchaniu.
Kolejnym obszarem komunikacji jest zrozumienie. Pamiętajmy, że każdy słucha tego, co chce usłyszeć. Warto zdawać sobie sprawę, że odpowiednia komunikacja implikuje zaangażowanie, zgodnie z zasadą: „Powiedzcie mi coś, a zapomnę o tym. Pokażcie mi to, a zapamiętam. Zaangażujcie mnie w wykonanie, a zrozumiem”.
Stosowanie pytań służy dodatkowo jako narzędzie do wydobywania z naszego rozmówcy jego prawdziwych potrzeb i motywacji. Pytania rozpoczynające się od „co?” skupiają się na celach, od „jak?” – na sposobie ich osiągnięcia, a od „kiedy?” – na czasie, w którym zostaną zrealizowane. Odpowiedni coaching staje się zatem metodyczną formą komunikacji pomiędzy piłkarzami i trenerem. Praktycznym przełożeniem tego rodzaju działań są większa autonomia, wydajność indywidualna u zawodnika oraz zwiększenie kompetencji, również tych związanych z kreatywnością.
Nowoczesny futbol to tempo i dynamika. Techniczne sztuczki i piłkarska finezja są bardzo cenne, lecz na najwyższym światowym poziomie coraz rzadsze. Nawet w najlepszych ligach świata są zawodnicy, których technika nie jest perfekcyjna, jednak grają w znakomitych klubach i w reprezentacjach. Zostali bowiem tak wyszkoleni, aby radzić sobie na boisku w czasie realnej walki sportowej. Potrafią wychodzić nawet z najtrudniejszych sytuacji i są skuteczni głównie dzięki swojej inteligencji i kreatywności.
Materiał edukacyjny przygotowany przez Polski Związek Piłki Nożnej, w ramach współpracy przy programie Aktywna Szkoła realizowanym przez Fundację Orły Sportu. Program jest finansowany ze środków budżetu państwa, których dysponentem jest Minister Sportu i Turystyki.
